energietransitie notitie #12/2025
Minder doen, meer bereiken
Dit is de twaalfde editie van energietransitie notities - een sectie in RZ Notes over actuele ontwikkelingen in de Nederlandse energietransitie met focus op de publieke sector en de politiek.
Nieuws uit Den Haag
Weinig energietransitie nieuws uit Den Haag in de afgelopen tijd (het in drie verdelen van een klein ministerie was belangrijker dan het oplossen van problemen) maar wel weer twee kamerbrieven kernenergie:
Kamerbrief Voortgang programma Small Modular Reactors (SMR's). Interessant dat een expliciet verschil gemaakt wordt tussen conventionele kerncentrales als publieke taak en SMR's als private initiatieven. Ook wordt ingegaan op relatie SMR's en AI.
Ontwikkelingen Versterking Nucleair Ecosysteem. Deze kamerbrief gaat in op de nucleaire kennisbasis en -infrastructuur, de nucleaire brandstof- en waardeketen, en internationale samenwerking
En wat andere ontwikkelingen:
TenneT loopt vier tot zes jaar vertraging op bij het versterken van het hoogspanningsnet in Utrecht, Gelderland en de Flevopolder. De netcongestie in deze regio zal volgens de nieuwe planning tot zeker 2033 aanhouden.
Overstap op warmtepomp kan uit voor 88% huishoudens. Zonder ondersteunend beleid daalt dat percentage naar 43%.
Minder doen, meer bereiken
De afgelopen twee jaar heb ik als managing consultant bij BMC bij tal van gemeenten een kijkje mogen nemen in de ‘machinekamer’ van de energietransitie. Of het nu ging om korte informele gesprekken of het wekenlang werken aan het opstellen van een doel-inspanningennetwerk, steeds viel één ding op: gemeenten doen heel veel. Maar die inzet staat vaak niet in verhouding tot wat er daadwerkelijk wordt bereikt.
Het doet me denken aan een citaat uit de Britse politieke satire Yes Minister: "In government, activity is not the same as achievement."
Soorten van activiteiten
Er zijn onderwerpen waar je als gemeente niet omheen kunt – deelname aan de Regionale Energiestrategieën (RES) bijvoorbeeld. Maar zelfs dan is er ruimte om keuzes te maken. Niet iedere werkgroep is relevant, en niet elke overlegtafel vereist actieve deelname. Over het bewust kiezen van een rol als overheid in de energietransitie schreef ik al eerder uitgebreid.
Daarnaast zijn er onderwerpen waar gemeenten wél wettelijk toe verplicht zijn, dat zijn er niet veel. Denk aan het opstellen van een warmteprogramma of het nemen van regie op de warmtetransitie in de gebouwde omgeving. Opvallend: juist het warmteprogramma heeft nog niet de benodigde aandacht bij veel gemeenten.
En dan zijn er thema’s waar je als gemeente níet per se iets mee hoeft, maar die zich, mits slim opgepakt, juist lenen voor strategisch voordeel. Neem netcongestie. Daar ligt de formele verantwoordelijkheid bij de netbeheerder, maar ondertussen raakt het álle andere stedelijke opgaven. Wie hier als gemeente stil blijft zitten, wordt vanzelf geraakt. Maar niet elke activiteit draagt bij aan het oplossen van het probleem. Goed inzicht en strategische keuzes ook hier cruciaal.
Tot slot is er een categorie onderwerpen die vooral goed scoren op de schaal van voorbeeldgedrag, maar zelden echt het verschil maken – terwijl ze wel ambtelijke capaciteit, bestuurlijke aandacht en vaak ook geld kosten. De Klimaatweek is hiervan mijn persoonlijke favoriet. Sympathiek? Zeker. Prioritair? Nauwelijks.
Minder doen, meer bereiken
Bij sommige kleine gemeenten zie ik soms meer dan dertig verschillende energietransitieprocessen, -projecten of -initiatieven. Op minder dan een handjevol formatie, met een dunne flexibele schil. Dan is er dus voor niets écht genoeg tijd, laat staan voldoende kennis. Dat kan simpelweg niet goed gaan. Ik schreef al in energietransitie notitie #4/2025 over het probleem van te weinig kennis door te veel dossiers.
Mijn pleidooi is dan ook: minder doen kan meer opleveren. Schrap wat niet hoeft en nauwelijks bijdraagt. En bij alles wat overblijft: wees kritisch.
Focus op invloed: Sturen begint met weten wat er speelt en wat je kan veranderen. Het ontbreekt bij veel gemeenten nog altijd een scherp inzicht in de herkomst van hun broeikasgassen, of het verbruik van energie, of zicht op de dynamiek van de transitie en de (mogelijke) rollen van de diverse overheden en andere partijen. Deze kennis is noodzakelijk om scherp te krijgen waar invloed uitgeoefend kan worden en waar niet of nauwelijks.
Focus op impact: Wie verschil wil maken, moet durven kiezen. Dat betekent: minder ludieke acties, meer serieuze onderbouwing, meer durf en lef. Investeer in een robuuste databasis en een goede monitoringsstructuur. Dan kun je ook onderbouwd bijsturen. Investeer tijd, capaciteit, kennis, en bestuurlijk krediet in de activiteiten waarmee een wezenlijke bijdrage aan het bereiken van het doel gerealiseerd kan worden. En schuw daarbij ook het risico niet. In een transitie gaan dingen nu eenmaal af en toe anders dan gedacht.
Focus op echte inspiratie: Inspiratie komt niet uit het plaatsen van energiezuinige lampen in het stadhuis, maar uit moedige besluiten en bestuurlijke ruggengraat. Natuurlijk, het goede voorbeeld geven is belangrijk – maar laten we eerlijk zijn: symbolische maatregelen als de verwarming een graadje lager zetten, hebben hun glans inmiddels verloren en diegenen die daarvoor vatbaar zijn hebben de verwarming al lager staan. De twijfelende inwoners inspireer je met consistent en koersvast beleid, niet met halve of symbolische maatregelen.
Ja maar …
En ja, dat is lastig. Voor bestuurders, omdat zichtbare, tastbare acties binnen één bestuursperiode verleidelijk zijn – vooral als er een fotomoment in zit. Maar helaas zijn dat vaak juist de acties met de minste impact.
Voor ambtenaren, omdat veel van hen gedreven en leergierig zijn. Maar niet ieder webinar bevat nieuwe inzichten. Niet elk overleg is noodzakelijk. En niet elke inzet van het ambtelijk apparaat versnelt iets wezenlijks. Denk aan zonnepanelen: een volwassen markt die inmiddels prima zonder gemeentelijke inzet kan.
Meer schrijven over minder doen en meer bereiken
In de komende weken werk ik deze argumentatie verder uit – eerst als reflectieve tekst op RZ Notes, en misschien ook weer als commerciële tekst (wat is er mooier dan meer werk te hebben door klanten te adviseren minder te gaan doen?). Ook broed ik al langer op een tekst over de raakvlakken tussen effective altruism en de energietransitie. Sommige hier genoemde argumenten passen daar ook in.
"The three articles of Civil Service faith: it takes longer to do things quickly, it's more expensive to do them cheaply, and it's more democratic to do them secretly."
— Sir Humphrey Appleby
Notes #2/2025
The call for concrete intermediate targets is increasingly heard. Aldermen seek measurable goals to substantiate their political efforts. Municipal councils request intermediate targets to effectively carry out their supervisory responsibilities. The municipal bureaucracy needs them to steer effectively toward realization.
Leesvoer
von Homeyer, I., Oberthür, S., & Dupont, C. (2025). EU climate policy in turbulent times: understanding the response to the Covid-19 pandemic and Russia’s full-scale invasion of Ukraine. Environmental Politics, 1–21.
De roman "Oroppa" van Safae el Khannoussi. Heeft niets maar dan ook helemaal niets te maken met energietransitie of duurzaamheid maar is gewoon fantastisch goed.
Vacatures
Geïnteresseerd in de energietransitie en werken in de publieke sector als adviseur of interim professional? Voor mijn team bij BMC ben ik op zoek naar medior en senior adviseurs op thema’s als netcongestie, warmtetransitie en meer. E-mail voor meer informatie.